حدیث ضعیف

بسم الله الرحمن الرحیم

از بزرگترین مصیبت های که بر مسلمانان از همان قرون اول نازل شد یکی انتشار احادیث ضعیف و یا دروغین بین آنها بود؛ که هیچ کس از این مصیبت رها نگشت حتی برخی از علماء نیز بدین مصیبت دچار گشتند مگر آن تعدادی که خواست و اراده الهی بود تا حامل احادیث صحیح و ثابت گردند و از این مصیبت  سالم بمانند مانند: امام بخاری، احمد، ابن معین، ابوحاتم رازی و تعدادی اندک .

انتشار این نوع احادیث سبب فساد بسیاری گشتت که برخی از آنها امور اعتقادی و غیبی را به انحراف کشاندند و بعضی دیگر در امور شرعی جانشین احادیث صحیح گشتند.

اما خواست و اراده الله سبحانه و تعالی  بر این بود؛ احادیثی را که مغرضان بنابر اهداف مختلفی ساخته و میان مردم منتشر کرده بودند بوسیله ائمه حدی شناسایی و صحیح از ضعیف آن مشخص شد و پرچم سنت نبوی توسط اینان که رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- در موردشان دعا کرده بود حمل گردید:

نَضَّرَ اللّه امرءاً سمِعَ مقالَتی؛ فوعاها، وحفظها، وبلَّغها، فربَّ حامل فقه إلى مَن هو أفقه منه  (ابوداود، سلسله صحیحه)

الله شاداب گرداند کسی را که سخنم را می شنود و خوب آن را یاد می گیرد و حفظ می نماید و آن را (به دیگران) می رساند چه بسا که حمل کنندگان فقه از آنان فقیه تری وجود دارد.

لذا این ائمه – که اله آنها را از طرف مسلمین بهترین پاداش ها را بدهد- شروع به بیان حال اکثر احادیث از جهت صحت، ضعف و یا ساختگی بودن آنها پرداختند. ودر این مورد اصولی را پایه ریزی کردند که هرکس آنها را بداند و خوب بفهمد برایش شناخت رتبه احادیث میسر خواهد بود که به این اصول و علم مصطلح الحدیث یا علم حدیث می گویند.

همچنین متاخرین کتابهای را به رشته نگارش درآوردند که مخصوص شناخت احادیث و بیان حال آنها است که  از مشهورترین آنها کتاب « المقاصد الحسنة فی بیان کثیر من الاحادیث المشتهرة علی الالسنة» از حافظ سخاوی و یا کتابهای که به بیان حال احادیث وارده در یک کتاب که مولف آن زیاد به حالت احادیث آشنایی نداشته و یا اینکه اصل و سندی برای حدیث بیان نکرده است، چرداخته است که من جمله آنها: « نصب الرایة لاحادیث الهدایة» از حافظ زیلعی؛ «المغنی عن حمل الاسفار فی تخریج ما فی الاحیاء من الاخبار» از حافظ عراقی؛« التلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر» و کتاب«تخریج احادیث الکشاف» هر دو از حافظ ابن حجر عسقلانی و کتاب«تخریج احادیث الشفاء» از شیخ سیوطی، که همگی چاپ ده اند .

با این همه این بزرگواران از ائمه – الله بدانها جزای خیر دهد- راه را برای علماء و طلاب بعد از خویش آسان نمودند، زیرا درجه حدیث را من جهت صحت و ضعف در کتابهایشان را بیان نمودند . با این همه حال متاسفانه مشاهده می کنیم که برخی از مطالعه این کتب مفید روی گردانیدهاند، لذا نسبت به صحت یا ضعف احادیثی که از شیوخ خویش حفظ کرده اند و یا در کتابهای که صحیح از سقیم آنها مشخص نیست مشاهده می کنند، غافل مانده اند. به همین سبب همیشه می شنویم که برخی از بزرگان به مریدان و یا در کنفرانس ها بعضی از اساتید و یا سخنرانان به احادیث ضعیف و گاهی موضوع استدلال می کنند که این امری بس خطرناک است که بیم آن می رود که شامل فرموده رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- بشوند:

مَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّدًا فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ (حدیث متفق علیه)

هرکس بر من عمدا دروغی بگوید پس جایگاهش را در جهنم آماده کند.

آنان اگر چه قصد دروغ را ندارند اما دچار آن می شوند، زیرا احادیث را که علماء در مقابل صحت آنها توقف نموده اند و آنان نیز از آن اطلاع دارند، بیان می کنند، که رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- درهمین مورد می فرماید:

کَفَى بِالْمَرْءِ کَذِبًا أَنْ یُحَدِّثَ بِکُلِّ مَا سَمِعَ   (صحیح مسلم)

کافی است برای دروغگو بودن فرد که بگوید هرآنچه را که می شنود.

و از امام مالک نقل شده است که گفته است:

بدان که شخصی سالم نمی ماند هرآنچه را بگوید که می شنود و شایسته این که امام باشد نیست در حالی که هر آنچه را که می شنود بگوید.

امام ابن حبان در صحیحش:

فصل: ذکر وجوب دخول آتش برای کسیکه نسبت دهد چیزی را به مصطفی  -صلی الله علیه و آله و سلم- در حالی که نسبت به صحت آن عالم نیست.

سپس با سندش از ابوهریره مرفوعا روایت می کند:

عن رسول الله صلى الله علیه وسلم ، قال : « من قال : علی ما لم أقل ، فلیتبوأ مقعده من النار »  (صحیح ابن حبان)

از رسول الله –صلی الله علیه و آله وسلم- روایت است که فرمودند: « هرکس بر من بگوید آنچه را که من نگفته ام پس جایگاهش را در جهنم آماده کند» .

سندش به درجه حسن است و اصل آن در صحیحین به همین معنا آمده است .

سپس می گوید:

 ذکر خبر دال بر صحت آن است که ما در باب گذشته ذکر کرده ایم .

بعد از این با سندش از سمره بن جندب روایت می کند که گفت: رسول اله –صلی الله علیه و آله وسلم- فرمود: « مَنْ حَدَّثَ عَنِّی بِحَدِیثٍ یُرَى أَنَّهُ کَذِبٌ فَهُوَ أَحَدُ الْکَاذِبِینَ»

هرکس از من حدیثی را روایت کند که ببیند که آن حدیث دروغ است پس او نیز یکی از دروغگویان است .

این حدیث صحیح است که مسلم در مقدمه کتابش آورده از سمره و مغیره بن شعبه روایت است و گفته است که این حدیثی مشهور است .

سپس ابن حبان می افزاید:

ذکر خبر دوم که دلالت بر صحت آنچه که ما گفته ایم :

آنگاه حدیث ابوهریره را –که ما در اول ذکر کردیم- آورده است .

لذا بر ما واضح شد که نشر احادیث و روایات بدون ثابت بودن صحت آن جایز نیست و هرکس این امر را مرتکب شود برایش کافی است که بر رسول الله –صلی الله علیه و اله و سلم- دروغ بگوید،چنانکه رسول الله –صلی الله علیه و اله و سلم- خودش فرموده است :

« إِنَّ کَذِبًا عَلَیَّ لَیْسَ کَکَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ فَمَنْ کَذَبَ عَلَیَّ مُتَعَمِّدًا فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ»

(به تحقیق که دروغ بر من همانند دروغ بستن یکی بر شما نیست پس هرکس بر من از روی عمد دروغ بگوید پس جایگاهش را در جهنم آماده کند.)  (رواه مسلم و غیره)

 به سبب خطیر بودن این امر، بر آن شدم احادیثی که در این دوران می شنویم و یا در کتب متداول می خوانیم از آنچه که دارای هیچ اصل و سندی که نزد محدثین باشد نیست و یا اینکه دارای اصلی است اما موضوع و خودساخته است در بیان آنها سهیم باشیم . تا شاید در این امر یادآور و یا بازداشتن برای کسانی که پندپذیر هستند و یا از الله تبارک و تعالی می ترسند.

با اقتباس از مقدمه کتاب سلسله احادیث ضعیفه از ناصرالدین الالبانی