قسم سوم:
توحید اسماء و صفات
تنها دانستن الله متعال در اسماء و صفاتی که متعلق به اوست. و این امر دربرگیرنده دوچیز است:
1- ثابت نمودن؛ برای الله عزوجل تمامی نامهای و صفاتی را که برای خویش در کتابش و یا پیامبر وی در سنتش بیان کرده ثابت نموده و قبول کنیم.
2- نفی هم مثل و شبیه: و آن اینکه برای الله متعال هم مثل و مانندی در اسماء و صفات قرار ندهیم چنانکه می فرماید:
لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ (شوری/11)
هیچ چیزی همانند الله نیست و او شنوا و بینا است .
این آیه دلالت می کند که الله در تمام صفاتش هیچ هم مثل و مانندی در مخلوقات ندارد گرچه در اصل معنا (این صفات) مشترک باشند اما در حقیقت حال مختلف هستند .
لذا هرکسی آنچه را که الله برای خویش بیان نموده و ثابت کرده، قبول نکندمعطله است و انکار وی همانند انکار فرعون می باشد؛ و چنانچه کسی قبول نماید و ثابت بداند اما با مخلوقات تشبیه سازد، مانند تشبیه مشرکینی است که با الله متعال اله های دیگری را عبادت می کردند، و اگر کسی بدون تشبیه و تمثیل و بدون انکار قبول کند از موحدینی است که الله به آنها بشارت داده است.
در این نوع از توحید برخی از فرقه های اسلامی دچار اشتباهاتی در این باره شده و به دسته های بسیاری تقسیم گشته اند؛ بسیاری روش انکار را پیش گرفته و صفات را نفی می کنند بهع گمانشان که الله متعال را منزه و پاک جلوه داده اند، لذا گمراه گشتند، زیرا منزه حقیقی کسی است که در حقیقت از صفات عیب و نقص و پیچیدگی در خنانش به دور باشد؛ لذا هنگامی که ادعا می کند الله دارای سمع و بصر و قدرت و علم و دست و غیره نیست، الله را از عیوب پاک نکرده بلکه عیب های بیشماری را به او نسبت داده من جمله سخنان وی را به گمراهی و پیچیدگی نسبت داده است زیرا الله تعالی در کلام خویش مکررا بیان داشته و ثابت نموده( سمیع، بصیر ، عزیز، حکیم) می باشد. پس اگر در کلام خویش ثابت نموده که دارای این صفات است در حالی که این صفات را ندارد این نهایت گمراهی و پیچیدگی و عیب در کلام است .
برخی دیگر مسلک تمثیل و تشبیه را در پیش گرفته اند و به زعم خودشان الله متعال همانگونه که خود وصف نموده توصیف کنند اینان نیز گمراه شدند زیرا قدر و منزلت الله متعال را آنگونه که شایسته اوست نشناخته اند چون الله متعال را با عیبو نقص معیوب جلوه داده اند، زبیرا آنان کسی را که از تمام جهات کامل است با کسی یا چیزی که ناقص می باشد تشبیه ساخته اند و این خود بی قدر و ارزش جلوه دادن است چنانکه در عرب مشهور است:
آیا نمی بینی که از قدر و ارزش شمشیر کاسته می شود هنگامی که بگوییم از چوب دستی برنده تر است.
پس تمثیل و تشبیه کسی که از هر جهت کلمل و در انتهای کمال به سر می برد با کسانی که از هر جهت نافص اند؟ این بزرگترین جنایتی است که در حق الله تعالی روا داشته اند گر چه جرم کسانی که صفات را انکار می کنند بیشتر از این دسته است اما هر دو گروه حق اله متعال را آنگونه که شایسته اوست به جا نیاورده اند.
ادامه دارد ... .
جالب است