ماه رجب و رسومات رایج در آن

الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام على نبینا محمد وعلى آله وصحبه أجمعین وبعد :

در این ایام سوالات متعددی در مورد ماه رجب ( روزه و فضیلت آن) می شنویم لذا سعی نمودم که در این مورد برخی از احکام که متعلق به این ماه هستند با طلب یاری از الله متعال بیان نمایم:

• رجب یکی از ماههای حرام است :

الله متعال می فرماید: ( إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّةً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ) (التوبة:36)

(شماره ماهها در حکم و تقدیر الله  در کتاب آفرینش - از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده است - دوازده ماه است که چهار ماه حرام است این آئین راستین و تغییرناپذیر است ، پس در آنها به خویشتن ستم نکنید  با همه مشرکان بجنگید همان گونه که آنان جملگی با شما می جنگند ، و بدانید که الله با پرهیزگاران است .)

ماههای حرام عبارتند از: محرم، رجب، ذوالقعده و ذوالحجة از ابی بکرة –رضی الله عنه- روایت ست که رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

 (الزَّمَانُ قَدِ اسْتَدَارَ کَهَیْئَةِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالأرْضَ، السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا، مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ، ثَلاثَةٌ مُتَوَالِیَاتٌ: ذُو الْقَعْدَةِ وَذُو الْحِجَّةِ وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ الَّذِی بَیْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ) متفق علیه.

زمان به صورت اصلی اش مانند روزی که خداوند آسمانها و زمین را خلق کرد، برگشت. سال، دوازده ماه است که چهار ماه آن، از ماههای حرام اند و عبارت اند از ذوالقعده، ذوالحجه و مُحرَّم که پشت سر هم قرار دارند. و دیگری، ماه رجب قبیلة مُضَراست که بین جمادی (الثانی) و شعبان، می باشد .

: این ماهها به ماههای حرام نامگذاری شده اند به چند علت من جمله:

1/  به خاطر تحریم جنگ در آنها  مگر اینکه دشمن آغاز نماید، به همین خاطر رجب به ماه سکوت نیز نامگذاری شده است زیرا در آن فریاد جنگ طلبی و صدای شمشیر و سلاح نیست .

2/ تحریم حرمت شکنی آن، که در آن مهم تر و بزرگتر از دیگر ماههاست .

* دعاء دخول رجب :

از انس روایت است که رسول الله –صل الله علیه و آله و سلم هنگامی که ماه رجب داخل می شد می فرمود: ( اللهم بارک لنا فی رجب وشعبان وبلغنا رمضان ) احمد  و طبرانی و بیهقی روایت نموده اند و حدیث ضعیفی است .

*ذبح نمودن عتیرة فی رجب ( رجبیة )

(قربانی است که در ده روز اول رجب می کشند)

برخی از علماء ذبح نمودن عتیرة در رجب را مستحب می دانند و به حدیث مخنف بن سلیم استدلال می کنند که می گوید: ما همراه رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- در عرفات ایستاده بودیم که ا زوی شنیدم که فرمود: ( یا أیها الناس على کل أهل بیت فی کل عام أضحیة وعتیرة هل تدرون ما العتیرة ؟ هی التی تسمونها الرجبیة ) احمد و ابو داود و نسائی و ترمذی روایت نموده اند و ابو داود گفته است که منسوخ است ، ترمذی گفته است: حدیث حسن غریب است و تنها از طریق حدیث بن عون معروف است. ابن حزم  در محلی و عبدالحق در تهذیب السنن و خطابی در المعالم آن راضعیف دانسته اند و ابن کثیر گفته است: در مورد سندش سخن گفته اند .

(ای مردم بر هر خانواده ای است که در سال قربانی و عتیره نمایند، آیا می دانید که عتیره چیست؟ همانی است که شما رجبیه می نامید) .

جمهور علماء بر این نظرند که این منسوخ است به آنچه که ابوهریره روایت نموده است: رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- فرمود: ( لا فَرَعَ ولا عَتِیرَة ) متفق علیه .

(فرع و عتیره نیست) .

ابو داود می گوید: برخی گفته اند که: فرع: اولین بچه شتر است که در جاهلیت برای بت هایشان می کشتند، سپس گوشت شرا می خوردند و پوست شرا بر درخت می انداختند . و عتیرة حیوانی است که در ده روز اول رجب می کشتند .

البته برخی از علماء می گویند واجب بودن عتیره منسوخ شده است .

عمرة در رجب :

برخی از مسلمین شهر رجب را برای عمره اختصاص می دهند با گمان اینکه دارای فضیلت و اجر بیشتری است . اما درست این است که رجب همانند بقیه ماههاست که مخصوص عمره نیستند و. فضیلت در ادای عمره تنها در رمضان و یا در ماههای حج برای متمتع است. از رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- ثابت نیست که در رجب عمره کرده باشد چنانکه بخاری در صحیحش ذکر می کند که ام المومنین عایشه – رضی الله عنها- این امر را انکار می نماید .

بدعتهای ماه رجب :

از جمله عباداتی که مردم در ماه رجب ساخته اند عبارتند از:

أولا : نماز رغائب: دوازده رکعتا ست که بعد ازن ماز مغرب در اولین جمعه خوانده می شود و دو رکعتی است، در هر رکعت سه بر سوره قدر و دوازده بار سوره اخلاص را می خوانند، بعد از پایان نماز هفتاد بار بر پیامبر درود می فرستند و سپس هر دعایی که بخواهند می کنند .

بدون شک این نماز بدعتی زشت و قبیح است که حدیث آن موضوع و خودساختگی است که ابن جوزی در موضوعات آن را ذکر می کند، نووی می گوید: علماء بر تحریم این نماز احتجاج نموده اند که به نام نماز رغائب مشهور است الله سازنده آن را بکشد که بدعتی زشت پدید آورده که سبب گمراهی و جهالت است و در آن منکرات ظاهری است و جماعتی از علماء در مورد زشتی، گمراهی و بدعت بودن آن و دلایل باطل و زشت بودن و اینکه انجام دهنده آن گمراه است تصنیفاتی نوشته اند .( شرح مسلم، نیل الأوطار، الادب فی رجب)

خطابی می گوید: حدیث نماز رغائب مجموعه از دروغ و فتراست که کم نیستند .( الباعث لابی شامة) و حافظ ابن رجب در لطائف المعارف می گوید: اما نماز در رجب نماز مخصوصی نیست که حدیثی آن را خاص نماید و احادیثی که در فضیلت نماز رغائب در جمعه اول رجب آمده دروغ و باطل است و این نماز در نزد جمهور علماء بدعت به شمار می رود... این امر بعد از سالچهارصد ظاهر شده لذا افراد پیشین آن را نمی شناختند و در مورد آن سخنی نگفته اند .

ثانیا : نماز نیمه رجب :

این هم از احادیث ساختگی است که ابن جوزی در کتاب الموضوعات آنها را بیان نموده است .

ثالثا : نماز شب معراج : نماز است که در بیست و هفتم رجب می خوانند و به نماز شب معراج نامگذاری شده که بدعتی زشت است که هیچ دلیلی از قرآن و سنت صحیحه ندارد .

ادعای کسانی که می گویند معراج رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- در رجب بوده بر هیچ اصلی استوار نیست و این در حالی است که ابو شامة  می گوید: برخی از قصه گویان ذکر کرده اند که إسراء در رجب بوده است و این سخن نزد اهل تحقیق یت دروغ است . ( الباعث / مواهب الجلیل)

أبو إسحاق إبراهیم حربی می گوید "  رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم-  در شب بیست و هفتم ماه ربیع الاول  به إسراء برده شد ( الباعث / شرح مسلم للنووی / تبیین العجب / مواهب الجلیل ) .

کسانی که نماز می خوانند به حدیثی که از رسول الله –صلی الله علیه و آله و سلم- روایت شده استناد می کنند:

 ( فی رجب لیلة کُتب للعامل فیها حسنات مائة سنة وذلک لثلاث بقین من رجب ..)

(در رجب شبی است که برای انجام دهنده آن نیکی صد سال نوشته می شود و آن سه شب باقی مانده از رجب است)

 بیهقی در الشعب روایت کرده است و آن را ضعیف دانسته چنانکه ابن حجر در کتاب تبیین العجب  و قاری در الادب فی رجب آن را نیز ضعیف دانسته اند .

ساختگیبودن این حدث واضح است، علماء بر این امر اتفاق نظر دارند که افضل ترین شب در طول سال شب قدر است و این خبر مخالف این حدیث است .

من جمله بدعتهای این شب: دور هم جمع شدن و غذا درست کردن است ، ملا علی قاری می گوید: بدون شک این بدعت  و کاری زشت است زیرا در آن سراف اموال و شباهت با آتش پرستان در ظاهر نمودن احوالشان است .(الادب فی رجب)

* روزه رجب

رججب مانند دیگر ماهها تشویقی بر روزه آن نیامده است بلکه مانند دیگر ماهها  مشروع است که روزهای دوشنبه و پنج شنبه و ایام بیض روزه بگیرد برای کسی که عادت دارد در ماههای دیگر این ایام را روزه بگیرد اما برای کسی که تنها رجب را روزه بگیرد جایز نیست .

اما آنچه که سخنرانان و داستان سرایان در تشویق روزه رجب می گویند مانند حدیث: (إن فی الجنة نهرا یقال له رجب ، ماؤه أشد بیاضا من اللبن وأحلى من العسل ، من صام یوما من رجب سقاه الله من ذلک  النهر) حدیثی ساختگی و موضوع است که  ابن الجوزی در الواهیات آورده و ذهبی گفته است که باطل است .(المیزان)

(همانا در بهشت نهری است که بدان رجب گفته می شود، آبش از شیر هم سفیدتر و از عسل خوشمزه تر است، هرکس روز از (ماه) رجب را روزه بگیرد، الله او را از همین نهر می نوشاند)

وحدیث ( رجب شهر عظیم یضاعف الله فیه الحسنات فمن صام یوما من رجب فکأنما صام سنة ومن صام منه سبعة أیام غلقت عنه سبعة أبواب جهنم ومن صام منه ثمانیة أیام فتح له ثمانیة أبواب الجنة ومن صام منه عشر أیام لم یسأل الله إلا أعطاه ومن صام منه خمسة عشر یوما نادى مناد فی السماء قد غفر لک ما مضى فاستأنف العمل ومن زاد زاده الله ) بیهقی در الشعب و طبرانی در الکبیر روایت نموده اند و حافظ ابن حجر آن را من جمله احادیث باطله شمرده است(مواهب الجلیل)  و هیثمی گفته است در سند آن عبدالغفور- یعنی ابن سعید- وجود دارد و او متروک است. (مجمع الزوائد)

(رجب شهری بزرگ است که الله در ن بر نیکی ها می افزاید، پس هرکس یک روز از رجب را روزه گرفت مانند این است که یکسال روزه گرفته است و هرکس هفت روزه روزه گرفت هفت باب جهنم بر وی بسته خواهد شد و هر کس هشت رو ز از آن را روزه بگیرد بر وی هشت دروازه بهشت باز خواهد شد و هرکس که ده روزش را روزه بگیرد از الله طلبی نمی نماید مگر اینکه داده می شود، و هرکس پانزده روز از آن را روزه بگیرد، ندا دهنده ای از آسمان  ندا خواهد کرد: به تحقیق گذشته تو بخشیده شده است ) .

در آخر بحث را با باس خنان دو تن از حافظان، ابن قیم و ابن حجر رحمهما الله تعالی  در خالصه آنچه ذکر کردیم به پایان می رسانم:

ابن قیم در کتاب- المنار المنیف- می گوید: هر حدیثی که در مورد روزه رجب و نماز برخی از شب ها آن دروغ و افتراست .

ابن حجر می گوید: در مورد فضیلت ماه رجب و نه در روزه اش و نه روزه روزهای مشخصی از آن و نه در شب زنده داری مخصوص با این ماه هیچ حدیث صحیحی که قابل استدلال باشد نیامده است .(تبیین العجب)

از الله منان با فضل و کرمش خواستارم که توفیق پیروی از سنت و دوری از بدعت را عطا فرماید بی شک که او بخشنده بزرگوار است .

وصلى الله وسلم على نبینا محمد وعلى آله وصحبه أجمعین